Het is weer zover: de 10 titels genomineerd voor de ‘Beste boek voor jongeren’ prijs van dit jaar zijn bekend gemaakt. Als dit je helemaal is ontgaan (lijkt me heel sterk want iedereen had het erover), klik hier voor een overzichtje van de genomineerde boeken.
Ieder jaar klinkt er in de week dat deze lijst bekend wordt gemaakt weer een hoop tegengeluid. Voor een prijs die gericht is op jongeren, 15-18 volgens de regels van de wedstrijd, zitten er bijzonder weinig titels tussen die werkelijk uitgegeven zijn voor jongeren. Ieder jaar ben ik het ermee eens, en daarom leek het me interessant om me eens wat dieper in te lezen. Daarom presenteer ik ‘Beste boek voor jongeren’ in cijfers!
Wat is de prijs?
Laten we maar beginnen met wat achtergrondinformatie. De ‘Beste boek voor jongeren’ prijs (vroeger de Grote Jongerenliteratuurprijs, daarna de Dioraphte Jongerenliteratuurprijs en meest recent de Dioraphte Literatourprijs) is een prijs die op zoek gaat naar boeken speciaal geschikt voor 15-18 jarigen. Opvallend is al dat overal de termen ‘speciaal aanbevolen voor 15-18’ en ‘aansluitend bij de belevingswereld van 15-18’ wordt gebruikt, maar nooit ‘beste boek voor 15-18’. Zou dat zijn omdat ze zelf ook doorhebben dat deze prijs een beetje onzinnig is? Maar nee, ik ga mijn journalistieke onpartijdigheid nog niet verliezen. Ik heb de prijs oprecht een kans gegeven.
Ieder jaar bestaan de nominaties uit 10 boeken (van 2010-2012 6) verdeeld over de categorieën ‘Vertaald’ en ‘Oorspronkelijk Nederlandstalig’. Deze 10 boeken worden geselecteerd door een jury bestaande uit verschillende mensen uit het boekenvak (van uitgevers en boekhandelaren tot Nederlandsdocenten) die kiezen uit alle inzendingen. Om mee te dingen naar de prijs moet de uitgeverij het boek insturen. Zodra er 10 boeken zijn gekozen worden er jongeren bij de prijs betrokken. Die kiezen nu uit deze 10 nominaties in allebei de categorieën een winnaar.
Mijn ervaring
Ik was niet totaal onwetend als het op deze prijs aankomt. In 2016 heb ik in de jury gezeten als jongerenjurylid, wat toen inhield dat ik en een ander meisje de 10 boeken moesten lezen en we daarna met de volwassenen samen moesten bepalen welke twee titels moesten winnen. Ik heb me nog nooit zo niet serieus genomen gevoeld als tijdens die bespreking. Mijn opmerkingen werden genegeerd of soms zelfs om gelachen, en zodra het andere meisje iets zei waar de volwassenen het wel mee eens waren stortten ze zich daarop. Ik heb het juryrapport nog eens nagelezen, en zo’n beetje niks van wat ik heb gezegd staat erin. Ik kan met gemak een hele blog vullen over mijn tijd in die jury, maar dat ga ik nu niet doen.
Het belangrijkste is dat ik toen meermaals heb aangegeven dat de gekozen titels echt heel vreemd waren voor wat de prijs probeert over te brengen. Zo ging een van de boeken over een gepensioneerde man met pleinvrees (???), en ging een andere titel over een meisje van in de twintig die af en toe denkt dat ze verkracht wordt door een denkbeeldige rat en dat was dan ergens symbolisch voor. Of zo. Ik heb dat boek echt aandachtig gelezen en ik snap er nog niks van. En bij elke titel waar ik mijn vraagtekens bij zette werd me verteld dat ze goed aansloten bij de beleefwereld van jongeren. Zo was de man met pleinvrees in elkaar geslagen door een stelletje jongeren, wat ons aan het denken moet zetten, en besteedt het meisje van het rattenboek veel tijd op het internet. Er zal nog wel meer gezegd zijn, maar hier kwam het ongeveer op neer. Ik was toen net een paar maanden geleden 16 geworden en durfde nog niet zo goed voor mezelf op te komen, maar hoe ouder ik word des te raarder ik het vind.
De cijfers
En dan nu, het stuk waar jullie allemaal op gewacht hebben. Ik ben in de archieven gedoken en heb alle genomineerde titels van deze prijs ooit op een rijtje gezet. Van 2010 tot 2019 zijn dit 88 boeken. Daarna heb ik van elke titel opgezocht welke NUR code ze hebben. Voor de mensen die het niet weten, een NUR code is iets wat uitgeverijen gebruiken om hun boeken in te delen. Iedere NUR code heeft zijn eigen betekenis en helpt databases van boekhandels en Bol.com om automatisch te weten wat voor soort boek iets is. Zo is NUR 517 reisgidsen over Azië, en is NUR 701 Bijbels. Jeugdfictie boeken beginnen met 28, en de cijfers lopen op naarmate de leeftijdscategorie hoger wordt. 284 is 13-15, 285 is 15+. Wat je bij romans vooral tegenkomt is 301 (literaire roman, novelle) en 302 (vertaalde literaire roman, novelle).
Wat ik hier vond is best wel verdrietig. Van alle 88 boeken die ooit zijn genomineerd voor deze prijs waren 28 titels werkelijk jeugdliteratuur. Van alle genomineerde titels voor een prijs gericht op 15-18 jarigen was slechts 31,82% werkelijk uitgegeven voor jongeren. En weet je wat misschien nog wel het ergste was? Toen ik dit gegeven voor het eerst zag vond ik het meevallen hoe laag het was.
Toen ik het verder ging uitsplitsen werd ik nog verdrietiger. Van de 28 jeugdboeken waren er 6 gecategoriseerd als NUR 284. Aangezien dit een prijs is gericht op 15-18, en NUR 284 13-15 betekent, horen die boeken er eigenlijk ook niet bij. Dit levert op dat slechts 25% van de boeken voor een prijs bedoeld voor jongeren van 15-18 jaar daadwerkelijk voor jongeren van die leeftijd zijn uitgegeven.
Van de 18 boeken die deze prijs hebben gewonnen waren er 7 jeugdliteratuur, slechts 5 NUR 285. In 2010, 2012 en 2014 waren zelfs geen van de winnaars jeugdliteratuur, en het is alleen in 2011 voorgekomen dat allebei de boeken jeugdliteratuur waren. Uiteraard was een van de winnende boeken wel NUR 284.
Leuk feitje, sinds 2010 heeft Mel Wallis de Vries de prijs voor de Jonge Jury even vaak gewonnen als dat een jeugdboek de prijs voor Beste boek voor jongeren heeft gewonnen. Laat dit even tot je doordringen.
Om het even samen te vatten, van de nominaties is dus slechts 25% werkelijk uitgegeven voor de doelgroep, en van de winnaars slechts 27,78%. Ik zie je al denken, “Eline, wat is hier nou precies slecht aan?”. Laat ik je dat eens haarfijn uitleggen.
De consequenties
NUR 285 wordt op alle mogelijke manieren achtergesteld. Bij de Jonge Jury mogen deze boeken niet meedoen, omdat zij zich richten op onderbouw leeftijd 12-16. 15+ is dus te oud. (Update van Eline in de toekomst: Blijkbaar mogen ze wel meedoen, maar aangezien de stemmers 12-16 moeten zijn vallen 15+ boeken vaak er net buiten. Een NUR 285 boek heeft wel de debuutprijs gewonnen dit jaar, vet cool!) En bij literatuurprijzen mogen deze boeken ook niet meedoen, omdat jeugdliteratuur niet wordt gezien als literair. Er ontstaat dus een soort gat waarin NUR 285 niet de waardering krijgt die het verdient. Deze prijs zou dit moeten oplossen, maar in plaats van boeken te nomineren die werkelijk geschreven zijn voor de doelgroep nomineren ze literaire boeken die ‘geschikt’ zijn voor de doelgroep. Er zit zo’n groot verschil tussen geschreven voor en ‘geschikt’ voor, en het is niet dat ze dat niet weten. Nee, ze vinden NUR 285 niet literair genoeg. Want god forbid dat tieners lezen voor hun plezier in plaats van al hun leeslust kwijtraken omdat ze voor hun lijst en nu ook in hun vrije tijd boeken moeten lezen over dingen die mijlenver van ze af staan.
Dit werkt ontzettend demotiverend voor YA auteurs en uitgevers. Hun boeken kunnen nergens erkenning of die extra aandacht van een prijsnominatie krijgen. Ik ken meerdere boeken die NUR 284 zijn gemaakt terwijl ze eigenlijk 285 moeten zijn zodat ze alsnog mee kunnen doen met de Jonge Jury, of auteurs die hun boeken net even iets aanpassen zodat het door kan gaan als een roman. Dit is hoe je een leeftijdscategorie omlegt, dames en heren. Het insturen van een boek voor deze prijs kost voor zover ik weet geld, en uitgeverijen sturen de boeken niet meer in omdat NUR 285 toch zelden wint. Daardoor is de kans dat er een NUR 285 titel wint kleiner, waardoor uitgeverijen het weer minder gaan insturen. Er ontstaat een soort cyclus waar we niet meer uitkomen.
En ook heel praktisch gezien heeft dit nare gevolgen voor leesbevordering. Boekhandels gebruiken het NUR systeem om te bepalen waar in de winkel ze boeken plaatsen. Als je je ooit hebt afgevraagd hoe medewerkers weten in welke kast een boek thuishoort, dan kan ik je garanderen dat dit is gedaan gebaseerd op de NUR code van het boek. De persoon die de boeken bestelt weet wat voor boek het is, maar de medewerker die hem in de kast zet is waarschijnlijk iemand anders. Niemand weet alles over elk boek dat er in de winkel staat, dus NUR code is echt een soort leidraad. Maar dat betekent dus dat iets meer dan twee derde van alle nominaties van deze prijs bij de romans terechtkomen, wat meestal een totaal ander stuk van de winkel is dan de jeugdliteratuurafdeling. Hoe gaan jongeren die boeken ooit vinden?!
En dan hebben we het nog niet eens over de kinderboekwinkels gehad. Ik heb in een kinderboekwinkel gewerkt, wat inhoudt dat we alleen boeken hebben voor, je raadt het al, kinderen. Je krijgt als boekhandel korting op titels als je ze inkoopt, en die korting is je ‘winst’ als je het boek weer verkoopt. Als ik het goed heb begrepen krijgen kinderboekwinkels minder korting op romans omdat ze dat normaal niet inkopen. Ga je boekhandels dus echt vragen genoegen te nemen met nog minder inkomen? En zelfs als ik dat verkeerd begrepen heb, dan kan ik je garanderen dat deze romans niet in de winkel staan voor de nominaties, en ik kan je ook vertellen dat wij ze ook nooit hebben ingekocht erna. Door een boek te nomineren voor een jeugdliteratuurprijs die niet werkelijk jeugdliteratuur is sluit je een hele groep boekwinkels uit. Dat is gewoon zo dom?
Conclusie
Drie jaar geleden zat ik in de jury van deze prijs, en toen was ik boos. Drie jaar later, en er is niks veranderd. Ik durf zelfs zo ver te gaan als te zeggen dat er niks is veranderd sinds 2010, en dat deze prijs nooit is geweest wat het had moeten zijn. 15-18 is een leeftijd waarin we ontzettend veel lezers verliezen. Ik snap de meerwaarde van een literair verantwoorde titel als winnaar, maar die buiten NUR 285 zoeken slaat absoluut nergens op. Hoezo betekent literair dat fantasy ineens amper meer kans heeft? En hoezo is literair belangrijker dan leesplezier, of überhaupt iets wat aansluit bij de beleefwereld van jongeren?
Ik ben helemaal klaar met deze prijs die doet alsof hij is voor jongeren van 15-18. De genomineerde boeken zijn niet boeken die jongeren werkelijk willen lezen, maar boeken waarvan volwassenen willen dat jongeren ze lezen. En dat ze het nou ook nog ‘Beste boek voor jongeren’ durven te noemen maakt me echt pissig. Maar ik heb ondertussen wel geleerd dat ze niet gaan luisteren. Ze zitten in een soort bubbel waar we niet doorheen gaan komen. Dat betekent echter niet dat we het niet moeten blijven proberen. Blijf boos zijn, blijf je stem laten horen. En wie weet, misschien hebben ze eindelijk door hoe gek ze bezig zijn en veranderen ze de prijs naar ‘Beste boek voor de lijst’. Zou dat niet even fijn zijn.
Goede blog! Ik ben het er 110% mee eens.
Wat een mooi stuk! Je hebt gelijk, het wordt hoog tijd voor een echte prijs voor YA, want dit genre/deze leeftijdscategorie is lang genoeg het onderdeurtj geweest. Er verschijnen ontzettend veel prachtige boeken die nu genegeerd worden.
Dit is inderdaad best wel raar en ook ik ben steeds weer verbaasd als ik deze nominaties zie. Waarschijnlijk komt dit doordat het een vrij nieuw genre is: 20 jaar geleden had je in de bibliotheek A-, B- en C-boeken, maar D-boeken en Young Adult bestonden nog niet. Dus als bovenbouwer ging je rechtstreeks van Thea Beckman naar literatuur en ook ik raakte mijn liefde voor lezen kwijt omdat ik zo gigantisch veel boeken verplicht moest lezen. En dan had ik alleen Engels en Nederlands als examenvakken!
Het is zo jammer en dom dat het onderwijs, dat sindsdien enorm veranderd is, op dit vlak blijft hangen. Je hoeft niet meer 23 boeken te lezen in je examenjaar, maar de jongerenboeken blijven een onderschoven kindje. Ik ben er helemaal voor om jongeren kennis te laten maken met klassieke literatuur, want dat blijft heel waardevol, maar laat ze vooral ook boeken lezen die aansluiten bij hun eigen belevingswereld. Het is geweldig dat die nu wel bestaan en ze verdienen een volwaardige prijs. Dus heel goed dat je hier aandacht voor blijft vragen.
Ik vind dat je dit heel goed zegt! Literatuur is zo ontzettend waardevol, maar lezen voor de lol en vooral lezen wat aansluit bij je belevingswereld is dat ook. Dankjewel voor je reactie!
Hey Eline, wat gaaf dat je je zo uitspreekt. Ik ben heel benieuwd naar een paar titels waarvan jij echt echt echt vindt dat ze op die lijst horen?
Ik vind het nog steeds gek dat Ik geef je de zon van Jandy Nelson niet genomineerd was, of 54 minuten van Marieke Nijkamp. Ook de boeken van David Arnold of Adam Silvera in het algemeen. En er zijn een hele hoop boeken in genres zoals fantasy of thriller die het heel goed op deze lijst zouden doen. De boeken van Ursula Poznanski bijvoorbeeld, of De Zwendelprins van Rima Orie. Ik denk dat deze prijs gewoon echt een gemiste kans is, want je zou er zo veel mee kunnen doen!
Wat een goed uitgedacht stuk! Elk jaar weer baal ik van de nominaties.. Hebben ze weer niks geleerd van vorig jaar?! Hopelijk gaat er ooit iets veranderen, qua naam of qua nominaties, maar ik heb de hoop een beetje opgegeven helaas.
Zo hee! Ik ben het roerend met je eens en heb hier een boel van opgestoken. Ik ga me eens verdiepen in wat voor moois het aanbod eigenlijk te bieden heeft. Er zijn vast ook nog zat verbeteringen van dezelfde aard voor bijvoorbeeld Lezen voor de Lijst…
Dank je wel, Eline, voor het uitzoeken en het schrijven van deze blog. Het is zo belangrijk dat dit eens wordt aangestipt en dat er eindelijk iets gaat gebeuren om die erkenning er wel te laten komen. Het is inderdaad triest hoe weinig er gedaan wordt voor deze groep, zowel voor lezers als auteurs, en hoe er op YA wordt neergekeken, als YA fantasy auteur heb ik het gevoel dat ik dubbel zo hard moet knokken. Ik snap die houding van onderwijs en binnen de literatuur echt niet. Blijven roepen, blijven vechten, blijven geloven dat het goed komt, alle veranderingen kosten tijd en deze blog is in ieder geval een flinke duw in de goede richting. Dank je wel <3